Aristoteles

Aristoteles (Yunanca: Ἀριστοτέλης Aristotelēs; Eski Yunanca UFA: [aristoˈtelɛːs]; Yeni Yunanca UFA: [ˌaris̩toˈteʎis̩]) (M.Ö. 384 – 7 Mart, M.Ö. 322) Antik Yunan filozof. Platon ile birlikte Batý düþüncesinin en önemli iki filozofundan biri sayýlýr. Fizik, astronomi, ilk felsefe, zooloji, mantýk, politika ve biyoloji gibi konularda pek çok eser vermiþtir.

Yaþamý

M.Ö. 384 veya 385' te, günümüzde Athos tepesi olarak adlandýrýlan tepenin yakýnlarýnda ufak bir Makedonya kenti olan Stageira'da, Makedonya kralý II. Amyntas'ýn (Philippos'un babasý) hekimi olan Nikomakhos'un oðlu olarak dünyaya gelir. M.Ö. 367 veya 366 'da 17 yaþýnda Platon' un Atina' daki akademisine (Akademeia) girmesiyle Platon'un en parlak çömezlerinden biri olur. Tütör yahut yardýmcý hoca olarak çalýþtýðý dönemde, okuma tutkusuyla tanýnýr; (Platon, belki de bir tür tenezzülle, ona "okuyucu" lâkabýný takar) Daha sonralarý Akadmeia'daki öðretime kendisi de katkýda bulunur: kimi zaman Platoncu savlarý rakip Isokratos okuluna karþý savunmak için geliþtiren, hatta zaman zaman da Evdamos ya da Can üzerine (Peri tes Psykhes) yazýlarýnda olduðu gibi, bu tezleri büyükseyen diyaloglar yazar. Gryllos yahut Retorik üzerine Aristoteles'in diyalog yazarlýðý dönemine aittir.

Platon M.Ö. 347'de öldüðünde, Akademeia'nýn baþýna ardýlý olarak Spevsippos'u atamýþtýr. Antik Çað'dan itibaren yaþamöyküsü yazarlarý -herhalde kötücüllüklerinden- Platon'un bu seçiminde Aristoteles'in Akademeia'yý terk etmesinin asýl nedenini görüyorlar. Aritoteles'in en azýndan Spevsippos'a karþý kalýcý bir garez duyduðunu biliyoruz. Ayný yýl, belki de ustasýnýn teþvikýyle, Ksenokratos ve Theophrastos ile bugün Biga Yarýmadasý olarak anýlan Troas bölgesindeki Assos kentine gönderilir. Orada Tiran Atarnevs'li Hermias'ýn siyasî danýþmaný ve dostu olur. Ayný esnada, özgünlüðünü daha o zamandan belli eden bir okul kurar. Bu okuldaki giriþimleri arasýnda yaþambilim üzerine çalýþmalarý yer alýr. 345-344 yýllarýnda, belki de Theophrastos'un daveti üzerine, komþu Lesbos (Midilli) adasýnýn Doðu kýyýsýndaki Mytilene (Midilli) kentine varýr. 343'te Pella'daki (Bugün Ayii Apostili) Kral Makedonyalý Philippos'un sarayýna, oðlu Ýskender'in eðitimini üstlenmek üzere çaðýrýlýr. 341 yýlýnda Perslerin eline düþen Hermias'ýn feci sonunu Pella'da öðrenir, anýsýna bir aðýt düzer. Gerek Pella'da ikamet ettiði sekiz senelik dönem, gerek eðitmenlik vazifesinin içeriði hakkýnda neredeyse hiçbir þey bilmiyoruz. Philippos'un ölümüyle M.Ö. 335 Ýskender tahta oturur. Aristoteles Atina'ya dönüp Akademeia'ya rakip olarak Lykeion'u, ya da diðer adýyla Peripatos 'u (öðrencileriyle içinde dolaþarak tartýþtýklarý bir tür çevresi sütunlarla çevrili avlu ya da galeri) kurar. Lykeion'lulara verilen Peripatetikoi adý buradan geliyor. Burada on iki sene ders verir. M.Ö. 323'te Büyük Ýskender'in bir Asya seferi esnasýnda ölmesi üzerine Atina'da Makedon karþýtý bir tepki dalgasý peydah olduðu vakit, aslýnda Makedonculuk zanný taþýyan Aristoteles'e karþý, dine saygýsýzlýk davasý açýlmasý söz konusu olur. Bir ölümlüyü -Hermias'ý- anýsýna bir ilâhi yazarak ölümsüzleþtirmekle itham edilir. Bunun üzerine Aristoteles, Sokrates'in yazgýsýný paylaþmak yerine Atina'yý terk etmeyi seçer: kendi deyiþiyle, Atinalýlar'a "felsefeye karþý ikinci bir suç iþlemeleri" fýrsatýný tanýmak istemez. Annesinin memleketi olan Eðriboz (Evboia) adasýndaki Helke'ye Khalkis sýðýnýr. Ertesi yýl M.Ö. 322'de, altmýþ üç yaþýnda ölür.